09 Risico's en onzekerheden

Bekostiging

In het bestuursakkoord is afgesproken dat de kwaliteitsmiddelen na 2024 terecht komen in de algemene financiering van de hogescholen (de lumpsum). Het gaat hierbij voor de AHK om een bedrag van +/- 7 miljoen. De wijze waarop is daarbij nog niet vastgelegd. Omdat hogescholen en studenten er groot belang bij hebben dat de (kwaliteits-)inspanningen per instelling ook na 2024 op het huidige niveau gehandhaafd kunnen blijven, is er binnen het hbo gerekend aan een voorstel om de kwaliteitsmiddelen na 2024 absoluut (het bedrag in euro’s) vast te zetten per hogeschool. Naast dat dit de inspanningen op peil houdt, draagt dit ook bij aan de verhoging van de vaste voet in de financiering.

Als gevolg van het regeerakkoord is 85 miljoen euro toegevoegd aan het onderzoeksbudget van hogescholen. Deze stijging was voor de Vereniging Hogescholen aanleiding om te beoordelen of de huidige bekostigingsmethodiek nog past bij de ambities van de hogescholen. De optie om het onderzoeksbudget vast te zetten en niet meer mee te laten variëren met de onderwijsfinanciering ligt nu voor bij OCW. Omdat de verhoudingen binnen de onderwijsbekostiging redelijk robuust zijn zal het vastzetten van de onderzoeksbekostiging niet leiden tot grote verschuivingen tussen hogescholen, maar wel bijdragen aan zekerheid en voorspelbaarheid van de financiering. Omdat hier echter nog niet toe is besloten, is de huidige flexibiliteit een risico voor de onderzoeksagenda van de AHK.

Vanuit de Algemene Vergadering van de hogescholen wordt het voorstel aan OCW gedaan om de kwaliteitsmiddelen op het absolute niveau (niveau 2024) per instelling per 2025 over te zetten naar de vaste voet en de onderzoeksbekostiging op korte termijn per instelling absoluut vast te leggen voor het totaal van de huidige financiering (AHK: 3 miljoen). Beide maatregelen zorgen, indien overgenomen door OCW, ook voor de AHK voor een verlaagd risico in de bekostiging.

Instroom

Voor de meeste opleidingen van de AHK geldt dat de capaciteit beperkt is (door landelijke afspraken rond instroombeperking en/of door eigen beleid) maar de belangstelling is zeer groot. De AHK staat als goede hogeschool bekend en we selecteren streng. Dat heeft tot gevolg dat nu niet de verwachting bestaat dat een eventuele vermindering van belangstelling een gevaar in getalsmatige zin oplevert.

Voor de Reinwardt Academie geldt dit echter niet of in mindere mate. Bij de Breitner Academie doet zich de daling van de landelijke belangstelling voor docenten- en lerarenopleidingen licht voelen. Beide academies sturen bij de werving op kwaliteit en motivatie en hebben op dit moment voldoende gekwalificeerde studenten. De oorlog in Oekraïne duurt voort en voor de AHK geldt dan ook dat de populatie van studenten uit Oekraïne zich stabiliseert.

Voor studenten uit Oekraïne geldt dat de Vereniging Hogescholen een bindingsbesluit heeft genomen, waarbij alle instellingen het instellingscollegegeld voor het studiejaar 2023-2024 verlagen tot de hoogte van het wettelijke collegegeld voor studenten uit Oekraïne met een Oekraïens paspoort, die in het studiejaar 2022-2023 ingeschreven stonden en collegegeld hebben betaald bij een Nederlandse hoger onderwijsinstelling.

Publiek-Privaat

In april 2021 werd de ‘Beleidsregel investeren met publieke middelen in private activiteiten’ gepubliceerd. Deze beleidsregel is de opvolger van de notities Helderheid uit 2003 en 2004 en sluit aan bij onze eigen interne AHK notitie ‘Richtlijnen publiek-private activiteiten’ uit 2019. De gepubliceerde beleidsregel beschrijft de voorwaarden waaronder hoger onderwijsinstellingen met publieke middelen mogen investeren in private activiteiten. Instellingsbesturen moeten de private activiteiten in het bestuursverslag verantwoorden en per soort van activiteit rapporteren over specifieke zaken die in de Beleidsregel 2021 worden genoemd.

Uitvoering van en controle op deze beleidsregel is inmiddels twee keer uitgesteld, maar vanaf 2023 dienen alle instellingen dit ingevoerd te hebben en dienen de accountants hierop te controleren. Echter, de discussie over en de interpretatie van de inhoud van deze Beleidsregel tussen de hogescholen, het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en de Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) wordt nog steeds gevoerd.

Voor de AHK spitst de vraag zich met name toe op de zogenaamde voortrajecten, welke onlosmakelijk verbonden zijn aan de bekostigde opleidingen. Deze zijn van belang voor de kwaliteit van het initiële onderwijs. Daarbij zijn een aantal voortrajecten van groot belang om de instroom van Nederlandse talenten op de kunstvakopleidingen te vergroten (hetgeen weer van belang is in het licht van de discussie over de internationalisering van het hoger onderwijs).

Deze trajecten aan de AHK zijn divers in vorm, doelgroep en bekostiging maar hebben altijd het doel om de kwaliteit van de instroom in de Ad’s, bachelors en masters te bevorderen. Kwaliteit kan over verschillende aspecten gaan op het niveau van het individu en de groep: bijvoorbeeld het artistieke of technische niveau, theoretische kennis, de fysieke of mentale ontwikkeling en diversiteit. Duur en doelgroep kunnen verschillen. Een voortraject kan gericht zijn op de brede ontwikkeling van jonge talenten op alle vlakken of om het bijspijkeren van getalenteerde aspirant-studenten op deelgebieden.

Arbeidsmarkt

Voor de kunstenaarsberoepen voor hbo-opgeleiden zijn de cijfers op de arbeidsmarkt tot nu toe nog steeds goed, ondanks de gevreesde invloed van covid op het werkveld in de culturele sector. Hoe zich dat op middellange termijn ontwikkelt zullen we moet zien. Ook blijkt het uurloon van AHK alumni iets gestegen, wat wij in het licht van fair pay toejuichen.

De AHK houdt scherp in de gaten hoe de distributie- en verdienmodellen voor onze alumni zich blijven ontwikkelen. In ieder geval is duidelijk dat een excellente opleiding, met grote aandacht voor zelfstandigheid en ondernemerschap en met een toenemend aandeel flexibiliteit en inter- en transdisciplinariteit van belang is.

Kwaliteit

Negatieve kwaliteitsoordelen kunnen reputatieschade berokkenen en kunnen het voortbestaan van opleidingen zelfs in gevaar brengen, bijvoorbeeld omdat de opleiding niet meer geaccrediteerd wordt. Bij accreditaties worden de opleidingen van de AHK door visitatiepanels doorgaans zeer goed beoordeeld. De panels noemen als sterke punten doorgaans het hoge niveau van afstuderen, de uitstekende voorzieningen, de deskundigheid en betrokkenheid van docenten. In de hbo-keuzegids 2022 werden bijna alle opleidingen van de AHK als topopleiding beoordeeld. De onderzoeksvisitaties laten eenzelfde beeld zien. De maatschappelijke relevantie en de sterke verbinding met het (master)onderwijs wordt door de panels zeer gewaardeerd. Het onderzoek wordt beoordeeld als van hoog niveau, actueel en innovatief.

Bovendien is de Instellingstoets Kwaliteitszorg glansrijk doorstaan en is er een goed systeem van kwaliteitszorg, inclusief onderwijs- en vakevaluaties, dat ervoor zorgt dat directies structureel de vinger aan de pols kunnen houden over de onderwijskwaliteit. In de voorjaarsrapportages rapporteren de academiedirecties hierover aan het cvb. Via de Nationale Studenten Enquête wordt de algehele studenttevredenheid gemeten. De AHK doet inmiddels jaarlijks mee aan de NSE. De uitkomst van de NSE in 2021 gaf wederom aan dat de studenten overall tevreden zijn over hun onderwijs en over de docenten. De AHK gebruikt de NSE ook om te monitoren of studenten tevreden zijn over aspecten die door de AHK benoemd zijn als belangrijke strategische doelen, zoals bijvoorbeeld sociale veiligheid, inclusie, interdisciplinariteit, en internationalisering.

Door middel van de KUO-Monitor meten we de tevredenheid van alumni. Ook daaruit blijkt het beeld dat al eerder bestond: alumni zijn tevreden over onderwijs en docenten, zouden hun opleiding opnieuw kiezen als ze nu voor de keuze staan, maar de voorbereiding op de arbeidsmarkt - met name ondernemerschap – blijft om aandacht vragen. Aan de voorbereiding op de arbeidsmarkt wordt tijdens de studie door alle opleidingen veel aandacht besteed, maar studenten worden pas na de studie daadwerkelijk met de praktijk geconfronteerd, temeer daar kunststudenten over het algemeen direct als zelfstandige de arbeidsmarkt (moeten) betreden. Dit leidt er helaas toe dat de inspanningen van de opleidingen niet geheel terug te zien zijn in de scores.

Werkdruk

Uit signalen in de organisatie, uit de uitkomst van het medewerkersonderzoek, maar ook uit het stijgende ziekteverzuim blijkt dat de werkdruk binnen de AHK is gestegen. Signalen die goed opgevangen worden en waartoe acties worden ondernomen, onder meer door het actualiseren van werkdrukbeleid en academie-specifieke actieplannen, waar nodig. 

Sociale veiligheid

De afgelopen periode is het kunstonderwijs opgeschrikt door ernstige incidenten bij verschillende hogescholen. Voor de AHK was dit mede aanleiding om onze aanpak opnieuw tegen het licht te houden, zowel vanuit het oogpunt van regels en structuur, als vanuit de cultuur in het onderwijs en op de arbeidsplek. Onze regelingen zijn aangescherpt, de positie van vertrouwenspersonen is verstevigd en zichtbaarder gemaakt en op alle niveaus wordt het onderwerp sociale veiligheid aan de orde gesteld. Voortaan wordt in alle evaluaties onder studenten ook gevraagd naar hun gevoel over veiligheid in het onderwijs. Ook landelijk zijn er nieuwe afspraken gemaakt over de aanpak van sociale veiligheid binnen de kunstopleidingen.

Overall schatten wij het risico op daling van studentenaantallen als gevolg van beperking van de instroom, daling van de (nationale en/of internationale) belangstelling en/of verlies aan reputatie voor de AHK op dit moment als laag in.

Cybersecurity

De AHK heeft – mede naar aanleiding van incidenten bij o.a. een aantal collega-instellingen – in 2021 het eigen cybersecurityniveau onderzocht en getest. Op basis van de uitkomsten daarvan is inmiddels een aantal aanvullende maatregelen genomen. De AHK zal – conform de afspraken in landelijk verband – het beleid ten aanzien van cybersecurity verder uitwerken en expliciteren tot “niveau 3” in 2024. De aanpak zal verder vorm krijgen en in kaart worden gebracht door de aan te stellen cyber & information security officer. In deze functie zal ook de taak van de functionaris gegevensbescherming, die nu apart is georganiseerd, worden opgenomen.

Risicobeheersings- en controlemaatregelen

De AHK brengt via de risicokaart de risico’s en onzekerheden in beeld. Dat biedt een kader aan het college van bestuur en de raad van toezicht bij de beoordeling of het cvb van de hogeschool in control is. Deze risicokaart is indertijd opgesteld op basis van de handreiking van de Vereniging Hogescholen, maar in de loop der tijd zijn daar specifieke onderwerpen aan toegevoegd, zoals sociale veiligheid en cybersecurity. De risicokaart wordt jaarlijks besproken met de auditcommissie van de raad van toezicht en met de raad van toezicht zelf. De risicokaart is gebaseerd op beheersmaatregelen en signaleringen uit een groot aantal indicatoren, zoals de uitkomsten van de accreditaties, de begroting, de uitkomsten van het tweejaarlijks medewerkersonderzoek en de NSE.

Elke vijf jaar wordt een risico-inventarisatie en -evaluatie gehouden in het kader van de ARBO. Vanwege corona heeft de nieuwe RIE pas in 2022 plaatsgevonden. Academies stellen een plan van aanpak op om de komende jaren de verbeterpunten op te pakken. Op alle locaties vinden ontruimingsoefeningen plaats. De AHK heeft ongeveer 115 gecertificeerde BHV’ers, die jaarlijks op herhalingscursus gaan. Onderdeel van het risicobeheerbeleid is ook de jaarlijkse planning- en controlcyclus op grond waarvan directeuren aan het cvb en het cvb aan de raad van toezicht rapporteren. Het cvb rapporteert tweemaal per jaar over onder andere de opvolging van de aanbevelingen uit de managementletter van de accountant. De risicokaart wordt elk jaar geactualiseerd en biedt het cvb zicht op de belangrijkste risico’s en de daaraan gekoppelde beheersmaatregelen. De jaarlijkse actualisatie werd ook in 2022 met de raad van toezicht besproken.

Meerjarenperspectief

Kwaliteit is in alle opzichten het richtsnoer van de opleidingen binnen de AHK: kwaliteit van de docenten, van de inhoud van de opleidingen, van de studenten, van het bestuur, het management en van de ondersteuning. De komende jaren blijven in het teken staan van het handhaven en versterken van de (inter)nationaal sterke positie. Kunststudenten vinden gemiddeld vaker werk in hun vak dan andere hbo-afgestudeerden, maar daar staat tegenover dat de inkomsten van kunstenaars onder druk staan. In de huidige omstandigheden zal in de post-covid-periode nadrukkelijk de vinger aan de pols worden gehouden als het gaat om de positie van onze afgestudeerden op de arbeidsmarkt. Aandacht voor ondernemerschap in het onderwijs blijft daarom van groot belang. De AHK heeft geen ambitie om te groeien, maar heeft wel behoefte aan ruimte voor experiment, een grotere vrijheid in de samenstelling van de studentenpopulatie en continue verdieping en vernieuwing van het onderwijs en onderzoek. Zeer belangrijk voor de AHK is de verruiming van de diversiteit op alle vlakken: studentenpopulatie, docenten en staf, inhoud curriculum en werk- en studeercultuur.

In 2021 heeft de AHK een begin gemaakt met het inzetten van de in reserves beschikbare middelen om de faciliteiten voor studenten en docenten om te experimenteren en te innoveren, uit te breiden. Dan gaat het om nieuwe en betere faciliteiten (zoals b.v. op het Marineterrein), om versterking van het onderzoek, om het ontwikkelen van interdisciplinair onderwijs. De investering in het onderzoek vanuit de reserves werd enkele jaren achter elkaar gedaan, met het doel om externe financiering op gang te brengen via met name tweede geldstroom aanvragen. Inmiddels zijn er vanaf half 2022 extra rijksmiddelen voor onderzoek beschikbaar gekomen (zie ook hierboven in de paragraaf Bekostiging).

Actuele ontwikkelingen geven aanleiding tot nieuwe zorgen, ook in meerjarenperspectief. De stijgende inflatie en de (mede in dat verband) stijgende energieprijzen zullen voor de hogescholen gevolgen hebben voor de exploitatie. Wij verwachten dat die deels via de jaarlijkse loon- en prijsbijstelling van de kant van OCW worden gecompenseerd. Als het gaat om de stijgende energieprijzen helpt het gebruik van zonnepanelen (op dit moment goed voor 9% van het elektriciteitsverbruik van de AHK) en de gunstige contractering van energie vóór de energiecrisis. Desalniettemin is de kans groot dat inflatie en energieprijzen daadwerkelijk in de AHK exploitatie te merken zullen zijn, alleen is het lastig de netto-omvang daarvan op dit moment in te schatten.

Treasury management

Het beleid van de AHK is om tijdelijke overtollige liquide middelen, conform de afspraken in het Treasurystatuut, zo defensief mogelijk te beleggen.